بقیع یا بقیعالغرقد یا جنتالبقیع نام قبرستانی در شهر مدینه عربستان است. چهار تن از امامان بزرگوار شیعه در قبرستان بقیع مدفون هستند.بقیع پیش از اسلام، زمینی بزرگ و بوستانی در حوالی شهر یثرب بود. دفن اموات مسلمانان در این زمین از آغاز سده نخست هجری، رواج یافته و بزرگان و شخصیتهای مهم اسلامی در آن به خاک سپرده شدهاند، در واقع بقیع اولین قبرستانی است که به دستور پیامبر اسلام (ص) و توسط مسلمانان صدر اسلام ساخته شد.
ویژگیهای قبرستان بقیع
بقیع الزبیر، بقیع الخیل و بقیع الخَبْجَبَة از جمله این بوستانها در شهر یثرب (مدینةالنبی) بوده است؛ و دیگر گیاهان، پوشیده بوده است. این بوستان پس از اسلام برای دفن اموات شهر مدینه استفاده شده است.
کهنترین قبرستان مسلمانان، در نزدیکی مسجدالنبی و اطراف شهر قرار داشته، چنانکه تصویر نقشه مدینه در سال ۱۲۶۹این گونه نشان میدهد، ولی امروزه پس از توسعه قبرستان و مجموعه مسجد و صحن نبوی، هردو به هم متصل شده و در هسته مرکزی شهر مدینه قرار گرفتهاند.
دور قبرستان بقیع، دیوار کشی شده و ضلع غربی آن که در ورودی اصلی قبرستان نیز هست، صحن حرم نبوی و ضلع جنوبی آن خیابان ابوایوب انصاری و ضلع شرقی آن بلوار ملک فیصل و ضلع شمالی آن خیابان عبدالعزیز است.این خیابانها پیشتر نامهای دیگری داشتهاند.
پیشنهاد می کنیم مقاله “چگونه به امام حسن مجتبی(ع)متوسل شوم؟” را نیز مطالعه بفرمایید.
اولین مدفون در بقیع کیست؟
اولین کسی که در قبرستان بقیع به توصیه پیامبر(ص) دفن شد عثمان بن مظعون بود که از دوستان نزدیک پیامبر (ص) و علی بن ابیطالب (ع) به شمار میرفت؛ امام علی (ع) در سخنانش از عثمان بسیار یاد میکرد.
حضرت محمد(ص) برخی از شهدای جنگ اُحُد را و یکی از فرزندانش بنام ابراهیم را در آنجا به خاک سپرد. بعدها که عثمان پسر عفان در قبرستان یهودیهای مدینه به نام حس کوکب دفن شد، معاویه بقیع را به قدری وسعت داد که قبر عثمان در بقیع قرار گرفت.
بقیع هم اینک مدفن ۴ امام بزرگوار شیعه است که به ترتیب عبارتند از امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع). همچنین قبر بیشتر زنان پیامبر (ص) و نیز عباس عموی پیامبر(ص) و فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی علیه السلام، امالبنین (س) مادر حضرت ابوالفضل العباس (ع) و برخی دیگر از بزرگان اسلام در این قبرستان قرار دارد. قبرستان بقیع در چند قدمی مسجد النبی قرار دارد.
برخی از مدفون شدگان در قبرستان بقیع
امام مجتبی (علیهالسلام)
ریحانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، حسن بن علی (علیهماالسلام)، در پانزدهم رمضان سال سوم هجرت به دنیا آمد. وی و برادرش امام حسین (علیهالسلام) مورد علاقه شدید رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودند و به عنوان فرزندان آن حضرت شناخته می شدند. امام مجتبی (علیهالسلام) بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، در کنار پدرش امیرمؤمنان (علیهالسلام)، در جنگهای جمل، صفین و نهروان شرکت کرد. پس از شهادت امیرمؤمنان (علیهالسلام)، با نصب پدرش، مردم عراق با او بیعت کردند، اما به دلایل متعددی وی را همچون پدرش در جنگ با معاویه تنها گذاشتند.
او نیز به اجبار حکومت را رها کرد و عازم مدینه شد. این رخداد در سال ۴۱ هجری قمری اتفاق افتاد. پس از آن، امام مجتبی (علیهالسلام) به مدت ده سال در مدینه با شیعیان خود مرتبط بود. وی اسوه اخلاق بود و بارها اموال خویش را نصف کرد و نیمی از آن را در راه خدا بخشید. عاقبت به توطئه معاویه و به دست همسر نابکارش که دختر اشعث بن قیس بود، مسموم شد و به شهادت رسید. مردم مدینه در سوگ آن امام به ماتم نشستند.
امام سجاد (علیهالسلام)
امام سجاد (علیهالسلام) چهارمین امام شیعه است. او در سال ۳۸ قمری متولد شد و دوران رشد خود را در عهد امامت امام مجتبی (علیهالسلام) و پدر خود حسین بن علی (علیهماالسلام) سپری کرد. در کربلا حاضر شد، اما به دلیل بیماری نتوانست در جنگ شرکت کند. پس از آن قریب سی و چهار سال؛ یعنی تا سال ۹۴ قمری، رهبری شیعه را بر عهده داشت. این دوره، دوره ای سخت بود و شیعیان به شدت تحت فشار امویان قرار داشتند. امام سجاد (علیهالسلام) در سال ۹۴ ق. به تحریک ولید بن عبدالملک مسموم گردید و به شهادت رسید و در کنار امام مجتبی (علیهالسلام) در بقیع مدفون شد.
امام باقر (علیهالسلام)
آن حضرت پنجمین امام شیعه است و در سال ۵۸ قمری به دنیا آمد و تا سال ۹۴ قمری در کنار پدرش در مدینه زندگی می کرد. پس از شهادت پدر، رهبری شیعه را در دست گرفت و به جهت شهرت علمی و فقهی خویش، شاگردان فراوانی گرد او جمع شدند. آن امام را به دلیل همین علم و دانش «باقر العلوم»؛ یعنی شکافنده علوم لقب دادند. جابر انصاری، از آخرین صحابه بر جای مانده، سلام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را به او رساند و امام را بوسید.امام باقر (علیهالسلام) در سال ۱۱۴ یا ۱۱۷ ق. به تحریک هشام بن عبدالملک به شهادت رسید و در کنار پدرش حضرت سجاد (علیهالسلام) در بقیع دفن شد.
امام صادق (علیهالسلام)
امام صادق (علیهالسلام) که ششمین امام معصوم است و مذهب شیعه را با نام او به عنوان مذهب جعفری می شناسند، در سال ۸۰ یا ۸۳ قمری در مدینه به دنیا آمد و پس از شهادت پدر، رهبری فکری و سیاسی شیعیان اصیل پیرو مذهب امامیه را بر عهده گرفت. آن حضرت تا سال ۱۴۸ قمری در قید حیات بود. در این مدت هزاران شاگرد در محفل درسش حاضر می شدند و مورد ستایش تمامی عالمان عصر خویش بود. در متون دینی شیعه، چندین هزار روایت از آن حضرت در تفسیر، اخلاق و به ویژه فقه، رسیده که باعث عظمت حدیث شیعه و موجب تقویت بنیه علمی آن است.منصور، دومین خلیفه عباسی، نسبت به امام صادق (علیهالسلام) سخت کینه داشت و عاقبت نیز به نوشته مورخان در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری به تحریک وی مسموم شد و به شهادت رسید.
قبه بنات الرسول (ص) در بقیع
قبه بنات الرسول از جمله مدفون شدگان بقیع، سه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند که پیش از این، قبه ای بر فراز قبر آنان قرار داشته و به نام قبه بنات الرسول مشهور بوده است. رقیه: وی همسر عثمان بن عفان بود و با او در مدینه زندگی میکرد. زمانی که جنگ بدر رخ داد، او گرفتار مرض سختی بود و تا قبل از رسیدن پدر به مدینه، درگذشت. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را در بقیع دفن کرد.
ام کلثوم: وی پس از رقیه، به همسری عثمان بن عفان در آمد. وی نیز در سال نهم هجرت درگذشت و در بقیع دفن شد. زینب: او همسر ابوالعاص بن ربیع بود. پس از هجرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدینه، در مکه نزد همسرش نگه داشته شد. ابوالعاص در جنگ بدر در کنار مشرکان شرکت کرد و اسیر شد. زینب گلوبند خود را به عنوان فدیه فرستاد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: تا گلوبند را پس فرستادند و ابوالعاص را نیز به شرطی آزاد کرد که همسرش را طلاق دهد و راهی مدینه کند، و بدین ترتیب زینب به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ملحق شد.
تخریب قبور ائمه در قبرستان بقیع
نخستین تخریب قبور ائمه بقیع:
نخستین تخریب قبور مطهر ائمه بقیع به دست وهابیون سعودی در سال ۱۲۲۰ هجری یعنی زمان سقوط دولت اول سعودیها توسط حکومت عثمانی روی داد، پس از این واقعه تاریخی – اسلامی با سرمایهگذاری مسلمانان شیعه و به کار بردن امکانات ویژهای، مرقدهای تخریب شده به زیباترین شکل بازسازی شد و با ساخت گنبد و مسجد، بقیع به یکی از زیباترین مرقدهای زیارتی و در واقع مکان زیارتی – سیاحتی مسلمانان تبدیل شد.
دومین تخریب قبور ائمه بقیع:
دومین تخریب بقاع متبرکه ائمه مظلوم (ع) مدفون در قبرستان بقیع در مدینه منوره توسط وهابیون سعودی در هشتم ماه شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری (مصادف با ۲۱ آوریل ۱۹۲۶) یکی از ناگوارترین و اسفناکترین حوادث تاریخ اسلام به شمار میرود.
پس از اشغال مکه، وهابیان به سرکردگی «عبدالعزیز ابن سعود» به مدینه روی آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، سرانجام آن را اشغال کرده و قبور ائمه بقیع و دیگر قبور از جمله قبور ابراهیم فرزند پیامبر اکرم (ص)، زنان آن حضرت، امالبنین مادر حضرت اباالفضل العباس (ع)، عبدالله پدر پیامبر (ص) و اسماعیل فرزند امام صادق (ع) و … تخریب کردند.