امروز، روز تولد امام حسن عسکری، یازدهمین امام شیعیان است. به همین منظور تصمیم گرفتیم تا در مقاله ای کوتاه شما مخاطب گرامی را با مادر امام حسن عسکری که خیلی کم درباره ایشان شنیده ایم آشنا نماییم.
نام مادر امام حسن عسکری
همسر امام هادی علیه السلام کنیزی از اهالی مغرب اسلامی بوده است که پیش از سال۲۳۰ ق به بیت امام وارد شد. وی به واسطه تولد فرزندش از امام علیه السلام ام ولد به شمار می آید در اسامی او با وجود اختلاف بسیار می توان گفت نام «حُدَیْث» و «سوسن»«سلیل» بیشتر مطرح شده است. حدیث پس از تولّد فرزندش امام حسن عسکری علیه‌السّلام با کنیه «امّ الحسن» و «امّ ابی‌محمّد» نامیده شد و با تولّد نوه یگانه‌اش حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه با لقب و عنوان «جدّه» شهرت یافت. وی از بلاد مغرب است.
زادگاه مادر امام حسن عسکری
نسب و دودمان سوسن علیهاالسلام چندان مشخّص نیست؛ امّا از تعابیری چون «امّ ولد» و «حربیّه» می توان نتیجه گرفت که وی به عنوان «کنیز» در مدینه زندگی می کرد و شاید همراه خانواده و اقوامش در یکی از جنگ های عصر حکومت بنی عبّاس به سرزمین مقدّس مدینه آمده است؛ همان گونه که برخی گفته اند: «وی در ولایت و کشور خودش، پادشاه زاده بوده…»
زمان ولادت او را با توجّه به تاریخ ولادت امام هادی علیه السلام (۲۱۲ ق.) و تولّد امام عسکری علیه السلام (۲۳۱ ق.) می توان این گونه تخمین زد که: سوسن علیهاالسلام در بین سال های ۲۱۸ ـ ۲۱۵ ق. به دنیا آمده است.
امامزاده سید محمد ، باب الحوائج عراقی ها
ازدواج امام حسن عسکری
سوسن علیهاالسلام به جهت ویژگی های اخلاقی، به مرحله ای از شایستگی رسید که به خانه امام هادی علیه السلام راه پیدا کرد. شاید بتوان گفت که وی در دوره امامت امام جواد علیه السلام توفیق اقامت در مدینه را پیدا کرده و سرانجام دست تقدیر، او را به همسری امام دهم علیه السلام مفتخر ساخت. وی که سالیان سال به عنوان «کنیز» شناخته می شد، پس از ازدواج با رهبر جهان اسلام و تشیّع، زندگی دوباره و تابناکی را آغاز کرد که هر بانویی لیاقت آن را نداشت. وی بهترین همسر امام علیه السلام بوده و نسل «امامت» از دامن پاک و مطهّرش ادامه پیدا می کند.
آری، این بانوی بزرگ زاده و پاکدامن در حدود سال های ۲۲۵ تا ۲۲۹ ق. با خاندان نبوّت و امامت ارتباط و پیوند پیدا کرده و جزو «عروسان بنی هاشم» قرار گرفت. امام عسکری علیه السلام خاطره نخستین روز آشنایی و زندگی پدر و مادرش را چنین بیان می کند:
زمانی که سلیل ـ مادر امام عسکری علیه السلام ـ به محضر امام هادی علیه السلام رسید، آن حضرت (در ستایش و مدح او) فرمود:
«سلیل، مسلولةٌ من الآفات و العاهات و الأرجاس و الأدناس (الأنجاس)؛ سلیل، از بدی ها، پلیدی ها، زشتی ها، ناپاکی ها و آلودگی ها، پاک و عاری است.»
امام هادی علیه السلام در ادامه چنین بشارت داد:
«سیهب اللّه حجّته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً؛ به زودی خداوند (از دامن و نسل سلیل) حجّت الهی بر خلق خود (مهدی موعود علیه السلام ) را موهبت و عطا می کند. او زمین را از عدل و داد پر می نماید، همان طور که از جور و ستم پرشده باشد.»
فرزندان بانو حُدَیْث
بنا بر اقوال بانو حُدَیْث تنها همسر امام هادی علیه السلام بوده است و صفات اصیل و شرافتمند و سخاوتند برای وی بیان شده است. فرزندان وی امام حسن عسکری علیه السلام سید محمد، حسین و جعفر(کذاب) و عالیه تنها دختر امام می باشند.
گزیده ای از زندگی امام حسن عسکری و همسرش
حوادث پیش از شهادت امام حسن عسکری: از آنجا که هر روز فشارها و تهدیدهای حکومت بنی‌عبّاس نسبت به امام حسن عسکری علیه السلام افزایش پیدا می‌کرد، امام نیز حوادث آینده (حبس و شهادت) را برای برخی از افراد خانواده و اصحاب، بیان می‌نمود که در این میان، ایجاد آمادگی قلبی «مادر» در اولویّت بوده است. حُدَیْث نقل می‌کند:« یک روز ابو محمّد به من فرمود: «سال ۲۶۰ ق سوزشی در دلم پدید می‌آید، می‌ترسم رنج و سختی به من برسد. اما در صورت سالم ماندن، بر اثر قضا و قدر الهی در سال ۲۷۰ ق محقّق خواهد شد.»
من با شنیدن این پیشگویی، بیتابی کرده و گریستم. در این موقع، فرزندم به من فرمود:«لابدّ (لی) من وقوع امر اللّه فلاتجزعی» ای مادر بیتابی مکن؛ زیرا امر خداوند باید اجرا شود راوی گوید وقتی ماه صفر سال ۲۶۰ق فرا رسیدوی دچار نگرانی شدید ، اضطراب و ناراحتی شد و گاهی از مدینه خارج می شد و از احوال امام خبر می گرفت تا زمانی که به او خبر رسید.
آیا در جریان تولد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه بانو حُدَیْث در سامرا بودند؟ با بررسی روایات، متوجّه می‌شویم که نامی از وی در این ماجرا بیان نشده است و راوی از حکیمه درباره اینکه آیا خو امام را مشاهده کرده و یا خبر از او دارد می پرسد و آن بانو می گوید: « خبر او را از ابومحمد شنیده ام و آن را برای مادرش نوشته بود» بنابراین خبر ولادت از طریق مکاتبه به بانو داده شده است که نشانگر عدم حضور وی در سامرا می باشد.
امام عسکری علیه السلام قبل از فرا رسیدن «سال شهادت»، جهت ایمن ساختن خانواده و استمرار ولایت، اموری را به انجام رسانید. صحابی گرانقدرش احمد بن اسحاق نقل می‌کند که به محضر امام علیه السلام شرفیاب شده و آن حضرت در خصوص شهادتش، وقوع فتنه‌ها و استمرار امامت، مطالبی را بیان فرمود. وی در ادامه می‌گوید: آن حضرت در سال ۲۵۹ ق. مادر را به حجّ فرستاد و به او خبر داد که در سال ۲۶۰ ق.
حادثه (حبس و شهادت) اتّفاق می‌افتد. آنگاه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه را احضار نمود و ایشان را وصیّ خود گردانید و اسم اعظم، مواریث امامت و سلاح را به وی تسلیم کرد. و مادر امام عسکری علیه السلام با حضرت صاحب عجل الله تعالی فرجه همگی به مکّه مشرّف شدند؛ در حالی که «ابوعلی احمد بن محمّد بن مطهّر» عهده‌دار و متولّی مایحتاج آن‌ها و وکیل حضرت بود.
خانواده امام عسکری علیه السلام در یکی از منازل بین راه، توقّف کرده بودند که گروهی از اعراب به آن‌ها رسیده و خبر دادند: «به سبب کمی آب و شدّت خوف، بسیاری از مردم در راه مانده و در حال برگشتن هستند» ابوعلی مطهّری نقل می‌کند:
من از منطقه «قادسیّه» نامه‌ای برای امام حسن عسکری علیه السلام نوشتم، مبنی بر اینکه: کاروان‌های حجّ منصرف شده‌اند و من نیز به واسطه ترس از عدم دسترسی به آب، رفتن به حجّ را صلاح نمی‌دانم. آن حضرت در نامه‌اش فرموده بود: «امضوا ولاخوف علیکم ان‌شاءاللّه؛ بروید. چرا که به خواست خداوند، ترس و خطری متوجّه شما نخواهد بود.» امام مهدی عجل الله تعالی فرجه را احضار نمود و ایشان را وصیّ خود گردانید و اسم اعظم، مواریث امامت و سلاح را به وی تسلیم کرد. و مادر امام عسکری علیه السلام با حضرت صاحب عجل الله تعالی فرجه همگی به مکّه مشرّف شدند.کاروان حجّ در معیّت خانواده امام رهسپار شده و با سلامتی کامل به مکّه رسیدند.
به راستی چه دلپذیر و خوشایند است برای مادر بزرگی که عزیزترین کودک را در آغوش گرفته و در حریم امن الهی، به مناسک حجّ می‌پردازد!
بانو حدیث بر اساس صلاحدید و سفارش فرزندش بعد از اتمام حجّ، به مدینه آمد تا در کنار آرامگاه مقدّس پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم و ائمّه بقیع علیهم‌السّلام وظائف محوّله را به خوبی انجام دهد.
