شیخی که به دعای امام عصر (عج) به دنیا آمد
محمد بن علی بن بابویه قمی (م ۳۸۱ ق) فرزند على بن حسین بابویه قمی، معروف به «شیخ صدوق» و ملقب به «رئیس المحدثین» است. او که نزدیک به عصر معصومان می زیست، با جمع آوری روایات اهل بیت علیهم السلام و تألیف آنها در کتاب های ارزنده بسیار، خدمات فراوانی به اسلام و تشیع نمود. تالیفات او پرشمار است و حدود ۳۰۰ اثر علمی به او نسبت داده‌اند که تعدادی از آنها تا به امروز باقی مانده است. کتاب “من لایحضره الفقیه” که یکی از کتاب های چهارگانه حدیث شیعه به شمار می رود تالیف اوست.نخستین کسی که ابن بابویه را صدوق نامیده ابن ادریس حلی است، ولی پس از وی تا زمان شهید اول، علامه مجلسی، این لقب شهرت نداشته‌است.
ولادت شیخ صدوق به دعای امام عصر (عج)
شیخ طوسى جریان ولادت شیخ صدوق را چنین نقل نموده: على بن حسین بابویه با دخترعموى خود ازدواج کرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنیا نیامد. او در نامه‌اى از حضور شیخ ابوالقاسم حسین بن روح تقاضا کرد تا از محضر حضرت بقیة الله (عجل الله تعالى فرجه) بخواهد براى او دعا کند تا خداوند اولاد صالح و فقیه به او عطا نماید. پس از گذشت مدتى از ناحیه آن حضرت این گونه جواب رسید: «تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى بزودى کنیزى دیلمیه نصیب تو مى‌شود که از او داراى دو پسر فقیه خواهى گشت»
شیخ صدوق خود جریان ولادتش به دعای امام زمان (عجل الله تعالى فرجه) را در کتاب کمال الدین و تمام النعمه در قالب حدیثی به این صورت نقل می کند: محمد بن علی اسود گوید على بن حسین بن موسى بن بابویه ره (پدر شیخ صدوق) بعد از مرگ محمد بن عثمان عمرى از من خواهش کرد که از ابوالقاسم نوبختی بخواهم که از مولاى ما صاحب الزمان (ع) بخواهد در باره او دعا کند که خدا پسرى به او عطا کند، گوید از او خواهش کردم و آن را به امام رسانید و پس از سه روز خبر داد که براى على بن الحسین دعا کرد و بزودى خداى عزوجل به او پسر با برکتى بدهد که سودمند باشد و بعد از او هم اولادى باشد.
شیخ صدوق پس از نقل این حدیث مى‌افزاید: بسیارى از اوقات می شد که محمد بن على اسود (رضی الله عنه) مرا می دید که به مجلس درس استاد خود محمد بن احمد بن حسن بن ولید می رفتم و در کتب علم و حفظ آنها اشتیاق داشتم و به من می گفت این رغبت در علم و تحصیل از تو عجب نیست زیرا تو بدعاى امام علیه السلام بدنیا آمدى.
پدر شیخ صدوق یعنی على بن حسین بن بابویه قمى، از برجسته ترین علما و فقهاى بزرگ زمان خود بود. در آن روزگار با آن که عالمان و محدثان بسیارى در قم مى‌زیستند، پرچم هدایت و مرجعیت فتوا بر دوش این عالم عابد و محدث زاهد و صاحب کرامات بود. او دکه‌اى کوچک در بازار قم داشت که از راه کسب و تجارت و در نهایت زهد و عفاف، امرار معاش مى‌کرد و ساعاتى از روز را نیز در منزل خود به تدریس و تبلیغ احکام و نقل روایات مى‌پرداخت.
از آنجا که حسین بن روح پس از وفات محمد بن عثمان عمرى در سال ۳۰۵ ه.ق به نیابت امام زمان علیه السلام رسیده اند و پدر شیخ صدوق بشارت ولادت فرزند خود را از طریق او از امام زمان دریافت نموده است، پس ولادت شیخ صدوق قطعا پس از این سال اتفاق افتاده است.
پیشنهاد می کنیم مقاله “تشرف حاجی فشندی نزد امام زمان(عج)” را نیز مطالعه بفرمایید.
شیخ صدوق در کجا زندگی میکرد؟
شیخ صدوق در قم پرورش یافت و ۲۰ سال با پدرش زندگی کرد و از وی و دیگر علمای قم دانش آموخت و سپس به درخواست اهل ری بدانجا رفت. مدتی در آنجا بود و سپس با اجازه حاکم آنجا رکن الدولة بویهی برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد رفت و در بازگشت در نیشابور ساکن شد و بزرگان آن شهر از دانش او بهره گرفتند. بدین طریق او با خروج از قم به ری، استرآباد، جرجان، نیشابور، مشهد، مرو، سرخس، ایلاق (بلخ)، سمرقند، فرغانه، بلخ، همدان، بغداد، کوفه، فید، مکه و مدینه مسافرت کرد.
نظر علما درباره شیخ صدوق
شیخ طوسى در معرفى شیخ صدوق مى‌گوید: «او دانشمندى جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملاً آگاه و در سلسله احادیث، نقادى عالى مقام به شمار مى‌آمد. بین بزرگان قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سیصد اثر تالیفى از خود به یادگار گذاشته است».
رجالى کبیر، نجاشى چنین مى‌نویسد: «ابوجعفر (شیخ صدوق) ساکن رى، فقیه و چهره برجسته شیعه در خراسان است، او به بغداد نیز وارد شد و با این که در سن جوانى بود همه بزرگان شیعه از او استماع حدیث مى‌کردند».
علامه بحرانى مى‌گوید: «جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهید در «شرح ارشاد» و سید محقق داماد، روایات مرسله صدوق را صحیح مى‌دانند و به آنها عمل مى کنند؛ زیرا همان گونه که روایات مرسله ابن ابى عمیر پذیرفته شده، روایات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است».
بارزترین شاگردان شیخ صدوق
- شیخ مفید
- برادرش حسین بن علی بن بابویه قمی
- هارون بن موسی تلعکبری
- حسین بن محمد قمی (مؤلف تاریخ قم)
- علی بن احمد بن عباس نجاشی، پدر شیخ نجاشى
- علم الهدی، سید مرتضی
- سید ابوالبرکات علی بن حسین جوزی حسینی حلی
وفات شیخ صدوق
مرحوم شیخ صدوق در سال ۳۸۱ هـ.ق در شهر ری دار فانی را وداع گفت و در محلی که اکنون به قبرستان ابن بابویه معروف است به خاک سپرده شد.
مطابق با آنچه خوانساری در کتاب روضات الجنات آورده است در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار، مرقد شیخ صدوق از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند. هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسد سالم شیخ صدوق بعد از حدود هشت قرن مواجه شدند. این خبر به سرعت در تهران منتشر شد و به گوش فتحعلی شاه رسید. وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد
روز پانزدهم اردیبهشت ماه، از طرف مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، به عنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق نامگذاری شده است.
