امکلثوم دختر امام على بن أبیطالب(ع) و حضرت فاطمه(س) و نوه پیامبر اسلام(ص) بود. با آنکه تاریخ دقیقی از سال تولد ایشان وجود ندارد، اما قطعاً در زمان حیات پیامبر اسلام(ص) متولد شده است. ام کلثوم یکی از دختران امام علی (علیهالسلام) که در کربلا حضور داشته و در زمره اسیران کربلا شمرده شده است.
زندگی نامه حضرت ام کلثوم
ولادت
در تاریخ ولادت ام کلثوم، میان مورّخان اختلاف است؛ اما شیعه و سنی بر اینکه علی(ع) و فاطمه(س) فرزندی به نام ام کلثوم داشتهاند، اتفاق نظر دارند.
تاریخ ولادت او را سال ۶ قمری نوشتهاند؛البته برخی نیز بدون تعیین سال دقیق، این گونه ذکر کردهاند که زمان ولادت او در عصر پیامبر اکرم(ص) بوده است.
درباره اینکه او فرزند چندم امام علی(ع) بوده میان منابع شیعه و اهل سنت اختلاف وجود دارد و علمای شیعه، او را کوچکتر و پس از زینب(س) دانستهاند؛ اما اهل سنت، ام کلثوم را فرزند سوم علی بن ابی طالب(ع) ذکر کرده و بزرگتر از زینب (س) پنداشتهاند.
شیخ مفید در شمار فرزندان امیرالمؤمنین(ع)، نام او را زینب صغری ذکر میکند که مُکَنّا به امکلثوم است. این کنیه را پیامبر اکرم(ص) به سبب شباهت زینب صغری به خالهاش – امکلثوم دختر رسول خدا (ص) – به او داد. در بسیاری از منابع فریقین(شیعه واهل سنت)، از او تعبیر به ام کلثوم کبری شده است.
همسر و فرزندان
بنابر نقل برخی تاریخ نویسان، ام کلثوم ابتدا با عُمَر بن خطاب ازدواج کرد و پس از مرگ عُمَر، به همسری پسر عمویش «عون» پسر جعفر بن ابی طالب در آمد. وی پس از وفات عون با برادر شوهرش «محمد» و پس از وفات محمد با دیگر برادر آنان «عبدالله» ازدواج کرد. عبد الله قبل از ایشان ، همسر خواهرش زینب کبری دختر علی بوده است. اما از هیچیک از آن دو، فرزندی به دنیا نیاورد.
پیشنهاد می کنیم مقاله “نحوه شهادت حضرت زهرا (س) چگونه بود؟” را نیز مطالعه بفرمایید.
حمایت ام الکثوم از امیر المومنین (ع)
برخی از منابع شیعه و اهل سنت، شرح حال مختصری از این نوه پیامبر(ص) ارائه دادهاند. ایشان با توجه به ظرفیتهای جامعه آن روز تا میتوانست از پدرش حمایت کرد. به عنوان نمونه «هنگامی که امام علی(ع) با سپاهیانش در منطقه ذیقار اردو زده بودند، عائشه نامهای به حفصه نوشت مبنی بر اینکه علی(ع) از سپاهیان ما ترسیده و چه پیشروی کند و چه عقبنشینی، شکست او حتمی است!
حفصه از این نوید شادمان شده و به کنیزکانش فرمان داد تا ترانهای در مورد این وضعیت نامطلوب سپاهیان علی(ع) بخوانند… دختران طلقا نیز برای شنیدن این ترانه پیش حفصه آمدند! چون این خبر به امکلثوم رسید، حجاب بر سر کرده و همراه برخی بانوان به صورت ناشناس وارد مجلس آنان شد و سپس بعد از مدتی چهرهاش را در حضور آنان نمایان کرد؛ زمانی که حفصه، امکلثوم را شناخت؛ خجالت کشیده و گفت: «إنا لله و إنا الیه راجعون»!
امکلثوم به او گفت: اگر امروز برای آزار پدرم همدست میشوید؛ قبل از این نیز علیه برادرش پیامبر خدا(ص)، چنین کردید و خداوند علیه شما آیهای را نازل کرد.در منابع تاریخی معتبر، گفتوگوی تند دیگری نیز میان امکلثوم و حفصه نقل شده است.
«هنگامی که ابن ملجم بر فرق امیرالمومنین (علیهالسّلام) ضربت زد ام کلثوم نزد ابن ملجم رفت و فرمود:
«ای دشمن خدا امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) را کشتی؟» ابن ملجم گفت: «من امیرالمومنین (علیهالسّلام) را نکشتم بلکه پدر تو را کشتم.» ام کلثوم گفت: «امیدوارم که این ضربت به پدرم ضرری نرساند.» ابن ملجم گفت: «گویا میبینم که بر مرگ پدرت شیون و زاری میکنی زیرا به خدا قسم ضربتی بر او زدم که اگر این ضربت بر همه اهل زمین فرود آمده بود هیچ یک از آنان را زنده نمیگذاشت.»
وفات حضرت ام الکثوم
بر اساس نقل برخی از منابع ام کلثوم چهار ماه بعد از ورود کاروان اسرا به مدینه وفات کرد. بنابر قول علامه حلی در العدد القویه و شیخ کفعمی در المصباح و شیخ مفید در مسار الشیعه که ورود اسرا به مدینه را بیستم صفر دانستهاند. پس وفات آن بانوی ارجمند بایستی تقریبا در اواخر جمادی الثانی سال شصت و دو هجری صورت گرفته باشد.
عمادالدین طبری میگوید: روایت است کهام کلثوم خواهر امام حسین(ع) در شام (سوریه) متوفی شد. ابن بطوطه در سفرنامهاش مینویسد: در نزدیکی شهر شام و یک فرسخ مانده به آن، مزار ام کلثوم دختر علی بن ابی طالب(ع) از فاطمه است.یاقوت حموی هم مینویسد:
قبر ام کلثوم در راویه دمشق است. ابن عساکر در این باره میگوید: این قبری که در راویه دمشق است مدفن ام کلثوم، دختر علی بن ابیطالب(ع) از فاطمه نیست… وی در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع مدفون گردید.برخی نیز گفتهاند که این قبر، مدفن زینب کبری ، دختر علی(ع) و فاطمه (س) است که کنیهاش ام کلثوم است.