روز بزرگداشت خیام نیشابوری
همینک در مجله آنلاین فارسی ها با مطلب”روز بزرگداشت خیام نیشابوری” در خدمت شما کاربران گرامی هستیم .
چکیده ای از زندگی نامه خیام:
نام اصلی: غیاثالدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری
زمینه فعالیت: ریاضیات، اخترشناسی، شعر
فلسفه، دین، تاریخ،گاهشماری، موسیقی
تولد: ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷
درگذشت: ۱۲ آذر ۵۱۰
محل زندگی: حیره، نیشابور
در زمان حکومت: سلجوقیان
زندگی نامه علمی خیام :
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر از جمله «امام موفق نیشابوری» علوم زمانه خویش را فراگرفت و چنانکه گفتهاند بسیار جوان بود که در فلسفه و ریاضیات تبحر یافت. خیام در سال ۴۶۱ هجری نیشابور را بهقصد سمرقند ترک کرد و در آنجا تحت حمایت و سرپرستی «ابوطاهر قاضیالقضات» سمرقند، کتابی درباره معادلههای درجه سوم تحت نام رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله به زبان عربی نوشت، و از آنجا که با خواجه نظامالملک طوسی رابطهای نیکو داشت، این کتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم کرد.
فقه را در میانسالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستارهشناسی را فراگرفت. برخی نوشتهاند او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فراگرفته بود. شماری از تذکرهنویسان، خیام را شاگرد ابنسینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری خواندهاند. صحت فرضیه شاگردی خیام نزد ابنسینا بسیار بعید است، زیرا از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشتهاند. خیام در جایی ابنسینا را استاد خود میداند، اما این استادی ابنسینا، جنبه معنوی دارد.
پس از این دوران خیام به دعوت سلطان جلالالدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظامالملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه اصفهان را بر عهده گیرد. یکی از برجستهترین کارهای وی را میتوان اصلاح گاهشماری ایران دانست. او هجده سال در آنجا سکونت داشت. در همین سالها (۴۵۶) مهمترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» نوشت و در آن خطوط موازی و نظریه نسبتها را شرح میدهد.
به مدیریت او زیج ملکشاهی تهیه میشود و در همین سالها (حدود ۴۵۸) طرح اصلاح تقویم را تنظیم میکند. خیام گاهشمار جلالی یا تقویم جلالی را تدوین کرد که به نام جلالالدین ملکشاه مشهور است، اما پس از مرگ ملکشاه این گاهشماری تداوم نیافت. در این دوران خیام بهعنوان اختربین در دربار خدمت میکرد، هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. به دلیل آشوبها و درگیریهای ناشی از این امر، مسائل علمی و فرهنگی که قبلاً از اهمیت خاصی برخوردار بود به فراموشی سپرده شد.
پس از درگذشت ملکشاه و کشته شدن نظامالملک، خیام مورد بیمهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد. عدم توجه به امور علمی دانشمندان و رصدخانه، خیام را بر آن داشت اصفهان را بهقصد خراسان ترک کند. بعد از سال ۴۷۹ خیام اصفهان را بهقصد اقامت در مرو، پایتخت جدید سلجوقیان، ترک کرد. وی باقی عمر خویش را در شهرهای مهم خراسان بهویژه نیشابور و مرو گذراند. در آن زمان مرو یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی دنیا به شمار میرفت و دانشمندان زیادی در آن حضور داشتند. بیشتر کارهای علمی خیام پس از مراجعت از اصفهان در این شهر جامه عمل به خود گرفت. احتمالاً رسالههای میزان الحکم و قسطاسالمستقیم را در آنجا نوشته است. رساله مشکلات الحساب (مسائلی در حساب) نیز احتمالاً در همین سالها نوشته شدهاست.
آثار
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری تألیف کرده است.
- رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله به زبان عربی، درباره معادلات درجه سوم؛.
- رساله فی شرح مااشکل من مصادرات کتاب اقلیدس در مورد خطوط موازی و نظریه نسبتها؛
- رساله میزانالحکمه؛
- قسطاس المستقیم؛
- رساله مسائل الحساب (این اثر باقی نمانده است)؛
- القول علی اجناس التی بالاربعاء، اثری درباره موسیقی؛
- رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی، یکی از شاگردان پورسینا، در سال ۴۷۳ (هجری قمری) نوشته است؛
- رساله روضه القلوب در کلیات وجود؛
- رساله ضیاء العلی؛
- رسالهای در صورت و تضاد؛
- ترجمه خطبه ابن سینا؛
- رسالهای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعبگ.
- رساله مشکلات ایجاب؛
- رسالهای در طبیعیات؛
- رسالهای در بیان زیگ ملکشاهی؛
- رساله نظام الملک در بیان حکومت؛
- رساله لوازمالاکمنه؛
- اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن به دست آمدهاست؛
- نوروزنامه، از این کتاب دو نسخه خطی باقی ماندهاست (نسخه لندن و برلن)؛
- رباعیات خیام به زبان فارسی که در حدود ۲۰۰ رباعی یا بیشتر از حکیم عمر خیام است و زائد بر آن مربوط به خیام نبوده بلکه به خیام نسبت داده شده؛
- عیون الحکمه؛
- رساله معراجیه؛
- رساله در علم کلیات؛
- رساله در تحقیق معنی وجود.
برگزاری روز بزرگداشت خیام در فضای مجازی
به گفته علیرضا قامتی فردا، ۲۸ اردیبهشت ۹۹، ساعت ۱۱ صبح، همزمان با بزرگداشت روز ملی حکیم عمر خیام نیشابوری جلسه شورای فرهنگ عمومی شهرستان در باغ مصفای خیام با رعایت فاصلهگذاری هوشمند اجتماعی برگزار میشود و سپس حاضران به نمایندگی از تمام مشتاقان خیام در جهان، ایران و نیشابور، آرامگاه حکیم فرزانه نیشابور را گلباران خواهند کرد.
همچنین از ساعت ۲۱ تا ۲۳ شب به اهتمام اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیشابور، برنامه علمیتاریخی خیام، ویژه معرفی آثار مکتوب مربوط به خیام توسط استاد حسن نظریان و حمید خادمی، معرفی آثار باستانی دوران سلجوقی همزمان با خیام و مربوط به نیشابور، توسط مرضیه خانلقی و بررسی سفالینههای دوران سلجوقی توسط مرجان موحد در فضای مجازی برگزار خواهد شد.
منبع:کجارو،سرپوش،شهرآرا نیوز