چه کسانی وقایع کربلا را نوشتند؟

همینک در مجله آنلاین فارسی ها با مطلب”چه کسانی وقایع کربلا را نوشتند؟” در خدمت شما کاربران گرامی هستیم .

راویان حادثه کربلا

چندین گروه هستند که در واقعه عاشورا حضور داشتند و آن را روایت کردند:

۱. همراهان نزدیک و خانواده امام حسین (ع) که در کربلا حضور داشتند و بعدها در دوره خفقان پس از عاشورا، ماجرا را به گوش دیگران رسانند. از میان اهل‌بیت، امام سجاد (ع)٬ حضرت زینب (س) و امام باقر (ع) بیشتر از دیگران دراین‌باره روشنگری کرده و واقعه را شرح داده‌اند. همچنین مادران و همسران شهدای بنی‌هاشم به بازگو کردن وقایع اهتمام ورزیده‌اند و پس از عاشورا در عزاداری‌ها و مجالس دیگر به بازگو کردن اتفاقات پرداخته و باعث تحول در جامعه و قیام‌های متعدد مانند قیام مردم مدینه شدند.

۲. برخی از همراهان امام حسین (ع) در روز عاشورا، به‌گونه‌ای از کشته شدن در امان ماندند و شاهد و گزارشگر وقایع تلخ آن روز گشتند.

۳. کسانی از سپاه دشمنان هستند که در زمان دریافت جایزه از ابن زیاد و بار دوم در قیام مختار شرح ماوقع داده‌اند یا با هدف ثبت وقایع در جنگ شرکت داشته‌اند.

۴. برخی از راویان هم از توبه کنندگان و پشیمانان بعد از روز عاشورا هستند که برای جبران گناه حضور در لشگر دشمن امام حسین (ع)، با هدف افشاگری ظلم یزید ماجرا را نقل کرده‌اند.

ابی مخنف

لوط بن یحیی بن سعید بن مِخنف بن سُلیم غامدی ازدی، مشهور به «ابی‌مخنف»، در شهر کوفه زاده شد. در باره تاریخ تولد او، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ با این حال، برخی مورخان، سال تولد «ابی‌مخنف» را، حدود ۸۰ هجری قمری می‌دانند. «ابی‌مخنف» مؤلف قدیمی‌ترین کتاب شناخته شده درباره وقایع عاشوراست. مرحوم آیت‌ا…العظمی خوئی، در کتاب ارزشمند «معجم رجال حدیث»(جلد ۱۵)، مستنداتی را که در کتاب‌های رجالی درباره «ابی‌مخنف» آمده، جمع‌آوری کرده است. بر این اساس، «ابی‌مخنف»، دوران امامت امام صادق(ع) را درک و از آن حضرت روایت‌هایی را نقل کرده است.

«نجاشی» در کتاب رجال خود، «ابی‌مخنف» را یکی از شناخته شده‌ترین اصحاب حدیث کوفه می‌داند و کتاب‌های فراوانی را به وی منتسب می‌کند که هیچ‌یک از آنها، امروزه در دسترس نیست. از جمله این کتاب‌ها می توان به «مغازی»، «الردّه»، «مقتل امیرالمؤمنین(ع)»، «الغارات»، «مقتل حجر بن عدی» و «مقتل‌الحسین(ع)» اشاره کرد که آخری، منبعی دست اول برای شرح اتفاقات روی داده در واقعه عاشورا محسوب می‌شود. به نوشته استاد محمدهادی یوسفی غروی، «ابی‌مخنف» کار جمع‌آوری اطلاعات واقعه عاشورا را از ۲۰ سالگی آغاز کرد. در زمان او، هنوز تعدادی از افرادی که در کربلا حضور داشتند، در قید حیات بودند. «ابی‌مخنف» با ۵۷ نفر از شاهدان آن واقعه گفت‌وگو و اظهارات آنها را ثبت کرد.

ابومنذر، هشام‌بن‌محمدبن سائب كلبی كوفی

، وی از دانشمندان بزرگ قرن دوم و اوايل قرن سوم، نيز از بزرگانی است كه درباره واقعه كربلا، كتاب نوشته است. او در علم انساب(نَسَب شناسی) سرآمد عالمان عصر خويش به حساب می‌آمد. جد وی «بشر» همراه سه فرزندش سائب، عبيد و عبدالرحمن در جنگ جمل و صفين جزو سپاهيان علی(ع) بودند. بيشتر خاندان او اهل دين و دانش و ادب و هوادار خاندان علی(ع) و مخالف بنی‌اميه بودند. پدر هشام، محمدبن‌سائب، نيز از عالمان به نام زمان خويش بود. محمد در بصره، تفسير می‌گفت.
هم‌چنين هشام و پدرش به‌دليل گرايش های شيعی، مورد طعن فراوان قرار گرفتتد. هشام كتاب‌های بسياری تأليف كرد كه تعداد آن‌ها از ۱۵۰ عنوان بيشتر است. ابن‌سعد در «طبقات الكبری»، مسعودی در «مروج‌الذهب» و طبری در «تاريخ‌الامم و الملوك» مطالب بسياری از هشام كلبی نقل كرده و او را موثق دانسته‌اند.

از مأخذ مهم يعقوبی در نقد تاريخ، نوشته‌های هشام است. هشام درباره اخبار اسلام تأليفات زياد داشته؛ همانطور كه از تاريخ طبری استفاده می‌شود وی راوی اخبار ابومخنف شيعی است. هشام، كتابی دارد كه درباره وقايع كربلا نوشته، آنچه از استادش ابومخنف در اين رابطه شنيده، هم‌چنين مطالبی كه از استاد ديگرش عوانة‌بن‌حكم (متوفی ۱۵۸) فراگرفته در آن جمع‌آوری كرده است.

تاریخ طبری

قدیمی ترین و شاید معتبرترین تاریخی که حاوی گزارش های مربوط به این واقعه است، «تاریخ الرسل و الملوک» ابوجعفر محمد بن جریر طبری معروف به «تاریخ طبری» است. هر چند طبری کتابی مستقل در باب این واقعه تألیف نکرده، ولی اخبار و گزارش های هشام کلبی را در ذیل حوادث سال های ۶۰ و ۶۱ آورده است. با دقت در عبارات طبری آشکار می شود که وی این اخبار را از کتابی که در اختیار داشته، نقل کرده است و بر پایه قرائنی، می توان دریافت که کتاب های هشام کلبی تا سده های بعد، مثلاً تا سده هفتم هجری، موجود بوده است.

کتاب الارشاد

قدیمی ترین متن تاریخی که پس از طبری گزارش های حادثه عاشورا را بی واسطه از کتاب هشام کلبی نقل کرده است، کتاب «الارشاد» شیخ مفید است. شیخ مفید خود در این کتاب تصریح کرده که اخبار مربوط به این واقعه را از روایات کلبی نقل کرده است.

سبط ابن جوزی

پس از شیخ مفید، باید از سبط ابن جوزی یاد کرد. وی نیز به تصریح خود، در کتاب «تذکره الامه بخصائص الائمه»، اخبار کربلا را از هشام کلبی روایت و تحریر کرده است و این موضوع، اعتماد ما را به اعتبار این گزارش ها و این منابع، افزایش می دهد. طبری و سبط ابن جوزی از اهل تسنن به شمار می آیند و شیخ مفید از بزرگان شیعه امامیه است که این امر به میزان اطمینان و اعتماد خواننده را نسبت به اعتبار و صحت گزارش های ارائه شده در آنها می افزاید.

جابر بن یزید جعفی

دومین کسی که در مورد حادثه کربلا کتاب نوشته جابر بن یزید جعفی است .کتاب او نیز به نام «مقتل الحسین» است.

روایات زیادی از واقعه کربلا از جابر نقل شده که نوزده روایت آن در کامل الزیارات می‌باشد.جابر از محدثان سرشناس کوفه و از مراجع علوم دینی زمان خویش در کوفه در اواخر دوره اموی و اوائل دوره عباسی و شاگرد امام باقر است که بیشتر دانش خود را در مدت هیجده سال شاگردی از آن حضرت فراگرفته و محضر امام صادق(ع) را نیز درک کرده است. او در سال ۱۲۸هـ درگذشته است.

 اصبغ بن نباته مجاشعی

از برخی اسناد به دست می‌آید‌ نخستین کسی که اقدام به ثبت واقعه کربلا کرد، اصبغ بن نباته مجاشعی است . اوکتابی نوشت به نام «مقتل الحسین(ع)».وی از یاران خاص و فداکار امیرمؤمنان علی(ع) به حساب می‌آمد و از شجاعان عرب بود که که با امام تا مرز کشته شدن بیعت کرد.

درگذشت وی را برخی بعد از قرن اوّل هجری(۳) و برخی سال ۶۴هـ به بعد نوشته‌اند.