حرم امام حسین(ع)چگونه ساخته شد؟
حرم امام حسین(ع)چگونه ساخته شد؟
همینک در مجله آنلاین فارسی ها با مطلب”حرم امام حسین(ع)چگونه ساخته شد؟ ” در خدمت شما کاربران گرامی هستیم .
حرم امام حسین(ع) چگونه ساخته شد؟
نخستین نشانه‌ی محل دفن پیکر امام حسین (ع) یک درخت سدره بود و امروز معماری باشکوه حرم این امام، یکی از پرازدحام‌ترین مکان‌های مقدس شیعیان است؛ بنایی که بارها مورد هجوم دشمنان قرار گرفت، اما امروز با نشانه‌هایی از هنر هنرمندان ایرانی، مانند یک نگین در کربلا می‌درخشد.
چند روز پس از واقعه‌ی عاشورا، پیکر امام حسین (ع) در همان محلی که به شهادت رسیده بودند، توسط قبیله‌ی بنی‌اسد به خاک سپرده شد. از همان زمان برای قبر سیدالشهدا (ع) یک درخت سدره را نشانه گذاشتند تا محل دفن این بزرگوار برای زیارت شیعیان مشخص باشد.
درباره‌ی ساخت نخستین بنای آرامگاه برای امام حسین (ع) اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی معتقدند قبیله‌ی بنی‌اسد که پیکر شهدای کربلا را دفن کردند، ساختمانی هم برای آرامگاه امام (ع) ساختند و برخی دیگر می‌گویند، نخستین آرامگاه به‌دست مختار ثقفی برای امام حسین (ع) ساخته شد.
هیچ کسی نتوانست نشانه‌ی تو را از زمین کربلا محو کند
از زمان ساخت نخستین بنا به‌عنوان آرامگاه امام حسین (ع) تا امروز، در دوره‌های مختلف، ساختمان حرم بارها مورد تجاوز دشمنان قرار گرفت. درخت سدره‌ای که نخستین نشانه‌ی قبر بود، به‌دستور هارون‌الرشید بریده شد. پس از به قدرت رسیدن مأمون عباسی و آزادی عمل نسبی شیعیان، بنای تازه‌ای ساخته شد که چند سال بعد، متوکل عباسی دستور داد آن را ویران کنند، زمینش را شخم بزنند و در آنجا کشاورزی کنند. این بنا در زمان منتصر (فرزند متوکل) دوباره بازسازی شد.
حرم امام حسین (ع) در سال‌های دور
آنچه را که امروز به‌عنوان بنای اصلی آرامگاه امام حسین (ع) در کربلا وجود دارد، به دوره‌ی آل بویه متعلق می‌دانند. در آن زمان به‌دستور عضدالدوله دیلمی، ساخت بنای آرامگاه امام حسین (ع) در سال ۳۶۷ هجری قمری شروع شد و چهار سال زمان برد تا کامل شود. اگرچه از آن زمان تا کنون تغییرات زیادی در تزیینات داخلی و خارجی حرم انجام شده و بارها مورد تعمیر و تغییر قرار گرفته است و یک‌بار هم به‌دلیل آتش‌سوزی خسارت‌های بسیاری به بنا وارد شد، اما ساختمان اصلی را همان بنایی می‌دانند که در آن دوره ساخته شد.
اولین بنا
زمانی که مختار ثقفی در شعبان سال ۶۵ قمری. در قیام خونخواهی امام حسین(ع) به پیروزی رسید، بر آرامگاه امام(ع) بنایی ساخت و بر آن گنبدی از آجر و گچ قرار داد. مختار در روزگار فرمانروایی خود نخستین کسی بود که بر آن مضجع، بنایی ساخت. این بنا شامل یک سرپوشیده و یک مسجد بود و مسجد هم دو در داشت؛ دری به سمت مشرق و دری دیگر به سمت مغرب.
به خاطر اینکه شیعیان زیادی به زیارت امام حسین(ع) می‌رفتند هارون عباسی عده‌ای را روانه کرد تا مرقد امام را ویران سازند. فرستادگان هارون مسجدی را که بر مرقد امام بنا شده و همچنین مسجدی را که بر مرقد ابوالفضل(ع) برپا شده بود ویران کردند. هارون همچنین از آنان خواسته بود درخت سدری را که در کنار مرقد امام(ع) روییده بود قطع کنند و جای قبر را نیز با خاک یکسان سازند، و آنان چنین کردند.
دومین بنا
هنگامی که مأمون عباسی خلافت را در اختیار گرفت، همه عبّاسیان در برابر او ایستادند و او نیز برای آن که حکومت خود را ثبات دهد و خود را از مخالفت عبّاسیان برهاند، به فرزندان علی(ع) و شیعیان او توسّل جست و خواهان نزدیکی بیشتر به آنان شد و به همین خاطر امام رضا(ع) را به ولایتعهدی گماشت.
مأمون در سال ۱۹۳ق. دستور داد قبر امام حسین(ع) بازسازی شود و به شیعیان اجازه داده شود به زیارت مرقد امامان شیعه بروند.
در دوره مأمون بنایی بر مضجع امام حسین(ع) ساخته شد و این بنا تا سال ۲۳۲ق. یعنی دوران زمامداری متوکل برجای ماند. چون متوکل به قدرت رسید بر شیعه سخت گرفت و آنان را در تنگنا قرار داد، فرمان تعقیب علویان را صادر کرد و آنان را از زیارت مرقد امام حسین(ع) باز داشت. او به گذاشتن پاسگاه‌های منع و تعقیب زائران که در همه پانزده سال فرمانروایی‌اش به سختی دست به کار این تعقیب و منع بودند بسنده نکرد، بلکه به نابود کردن، با خاک یکسان ساختن و آب بستن به مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. طبری این واقعه را در ذیل حوادث سال ۲۳۶ ق آورده است.
سوّمین بنا
منتصر در اواخر سال ۲۴۷ه. ق. بر کرسی خلافت عباسی نشست و فرمان داد گنبدی بر مرقد امام حسین(ع) بسازند. خلیفه، همچنین اموالی در اختیار علویان قرار داد و آنان را به زیارت امام حسین(ع) فراخواند. در پی این گشایش، گروهی به کربلا هجرت کردند. بنایی که منتصر ساخت، تا سال ۲۷۳ ق. یعنی دوره خلافت معتضد عباسی بر جای ماند.
چهارمین بنا
در ۹ ذی‌الحجه سال ۲۷۳ه. ق. و در حالی که زائران در روز عرفه در مرقد امام حسین(ع) گرد آمده بودند، بنایی که منتصر بر آن آرامگاه ساخته بود، بر سر آنان خراب شد و عده‌ای کشته شدند.
پس از آن مرقد امام به مدّت ده سال همچنان بدون بنا باقی ماند، تا آن که داعی صغیر به حکومت رسید. او به ساختن بنایی مناسب برای مرقد امام علی(ع) و مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. تاریخ این بنا به سال‌های میان ۲۷۹ و ۲۸۹ قمری مربوط می‌شود. داعی صغیر حرمی که در کربلا ساخته بود گنبدی بلند و دو درب داشت و در هر یک از دو سوی آن نیز یک سرپوشیده قرار داشت. وی همچنین بارویی را که بر پیرامون حرم امام حسین(ع) و خانه‌های مجاور بود را بازسازی کرد.
پنجمین بنا
در دوران خلافت طائع پسر مطیع عبّاسی، عضد الدوله بویهی حکمرانی بغداد را در دست گرفت. او در پنج سال دوره حکمرانی‌اش یک بار در جمادی الاول در سال ۳۷۱ه. ق. کربلا را زیارت کرد، اوقافی به مرقد امام(ع) اختصاص داد و فرمان داد تا آن را نوسازی کنند. همچنین در زیارت خود به مردمان و زائران امام(ع) عطایایی بخشید و مبالغی هم به صندوق حرم اهدا کرد. عضد الدوله افزون بر نوسازی بنا، به تزیین آن نیز پرداخت، رواق‌هایی بر اطراف ضریح امام ساخت. ضریح را به ساج و دیبا تزیین کرد و روکشی از چوب برایش ساخت و چراغدان‌ها و شمعدان‌هایی برای روشن کردن حرم اهدا نمود.
این توجّهِ عضد الدوله، رونق و شکوفایی و پیشرفت کربلا در زمینه‌های دینی، اجتماعی و تجاری را در پی آورد. رواق معروف به رواق عمران بن شاهین در مرقد امام علی(ع) در نجف و همچنین مسجدی که در سمت غرب حائر حسینی بنا شده، در همین دوران ساخته شده است.
معزالدوله بویهی در سال ۳۶۹ه. ق. فرمانروایی بطیح جایی در نزدیکی واسط را به عمران بن شاهین واگذاشت و عمران دست به کار ساختن مسجد و رواقی در نجف و همچنین مسجد و رواقی دیگر در کربلا و کاظمین شد. رواقی که ابن شاهین بنا کرد، به رواق «سید ابراهیم مجاب» مشهور شد، و مسجدی که در جوار رواق ساخته بود تا دوران حکومت شاهان صفوی برپا ماند و در این دوره بنا به فتوایی که ضمیمه کردن مسجد به صحن حرم امام حسین(ع) را مجاز اعلام می‌کرد، در توسعه و نوسازی حرم، آن را جزو صحن قرار دادند. البته قسمتی از این مسجد همچنان جزو بناهای حرم امام(ع) مانده و امروزه مخزن فرش‌های حرم و در پشت ایوانِ معروف به ایوان ناصری واقع است.
آتش سوزی در حرم امام حسین(ع)
در سال ۴۰۷ه. ق. یکی از شب‌ها دو شمع بزرگ از شمع‌هایی که حرم را روشن می‌ساخت بر فرش‌ها افتاد و آتش نخست پرده‌ها و روکش‌ها را به کام خود فرو برد و سپس به رواق‌ها و گنبد سرایت کرد، به گونه‌ای که تنها دیوارها، بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از آسیب این آتش ایمن ماند.
ششمین بنا
حسن بن مفضل بن سهلان پس از در دست گرفتن قدرت به بازسازی حرم امام حسین(ع)، که بخش‌هایی از آن؛ شامل حرم و گنبد و رواق‌ها در آتش سوخته بود، پرداخت. او در سال ۴۱۲ه. ق. گنبدِ حرم امام حسین(ع) را بازسازی و قسمت‌های سوخته در آتش را ترمیم کرد و فرمان داد دیواری بر پیرامون حرم بسازند.
بنای هفتم
در سال ۶۲۰ه. ق. محمد بن عبدالکریم کندی وزارت ناصرالدین الله را به عهده گرفت. او در دوران وزارت خود به ترمیم حرم و نوسازی و بازسازی قسمت‌های ویران شده آن پرداخت، دیوارها و چار رواق حرم را پوششی از چوب ساج پوشاند، صندوقی چوبی که با دیبا و پارچه‌های حریر زینت یافته بود، بر روی قبر نهاد.
بنای هشتم
اویس بن حسن جلائری در سال ۷۶۷ه. ق. بنای مسجد و حرم را نوسازی کرد و بر فراز ضریح گنبدی نیم دایره‌ای بنا نهاد. این گنبد بر چهار طاق در چهار سمت مضجع امام استوار بود و سمت بیرونی هر یک از این طاقها رواقی از رواق‌های حرم را تشکیل می‌داد. گنبدی بلند بر این چهار طاق ساخته شد و شکل هندسی بدیعی را تشکیل داد. این بنا که یکی از پسران اویس به نام احمد آن را در سال ۷۸۶ ه. ق. تکمیل کرد؛ به گونه‌ای بود که اگر کسی بیرون از آن و در سمت درِ قبله می‌ایستاد تمام حرم و مضجع و ضریح امام را به طور کامل می‌دید و افزون بر این، امکان گردش زائران بر گرد ضریح وجود داشت.
احمد جلائری ایوان روبروی صحن را که به ایوان طلا مشهور است و همچنین مسجد صحن را، که به شکل مربعی برگرد حرم قرار گرفته است ساخت و به آراستن رواق‌ها و داخل حرم به وسیله آینه‌کاری و خاتم کاری و نیز کاشی‌های کاشانی که بر آنها منظره‌هایی طبیعی نقش بسته اهتمام ورزید. بنا به فرمان احمد جلایری، دو گلدسته حرم را نیز به آجرهای زرد کاشانی آراستند.
نقشه ساختمان حرم امام حسین(ع)
محل دفن حضرت امام حسین(ع) یا همان گودال قتلگاه، اکنون دارای سقفی است که روی آن صندوقی نهاده شده است. ضریح متبرک این بارگاه در میان روضه منوره قرار گرفته که همان نیز در بین مسجد (مسجد بالا سر و مسجد پشت سر) و در طرف پایین پا در زاویه روضه قبور شهداست.
این مجموعه هم‌اکنون حرم امام حسین(ع) را تشکیل میدهد و حرم نیز میان رواق و رواق در وسط صحن است. ضریح مقدس در وسط واقع است و از نقره خالص ساخته شده که در پیش روی آن با طلا و به خط نسخ نوشته شده: «ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون» و در بالای سر، «آیه نور» نوشته شده است.
صحن مطهر حسین(ع) دارای هفت باب است که عبارتند از: باب قبله که ساعتی بر فراز آن نصب است، باب قاضی‌الحاجات، باب زینبیه که در حدود تل زینبیه قرار دارد، باب سلطانی، باب بازار بزازها، باب سدره که در شمال صحن بوده و به بازار و اطراف راه دارد و باب صافی که به در بین‌الحرمین نیز معروف است.
حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمود: «نماز در چهار مکان کامل خوانده می‌شود: مسجد‌الحرام (مکه)، مسجدالرسول(مدینه)، مسجد کوفه، و حرم امام حسین علیه‌السلام.»
بنای جدید ایوان طلا و برداشتن سقف قدیمی ایوان
در سال ۱۳۸۸ ق ستون های سنگی از ایران وارد شد. سقف قدیمی ایوان را برداشتند و ستون ها را نصب کردند. این کار دو سال به طول انجامید و پس از آن به بنای جدید ایوان طلا پرداختند. در ۱۳۹۴ ق طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن شریف تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب کردن ضلع غربی صحن و تزیین دیوارها با کاشی بود که اجرای آن تا ۱۳۹۶ ق طول کشید.
هم اکنون سیر مراحل توسعه و بازسازی حرم و بقعه شریف حسینی ابعاد و زاویه های حرم را این گونه روشن ساخته است:
صحن حرم امام حسین(علیه السلام) محدوده مستطیلی شکلی را در بر می گیرد که ضلع شمال به جنوب آن از سمت بیرون ۱۲۵ و ضلع شرق به غرب آن ۹۵ متر است. این محدوده همه بناهای حرم را در خود جای داده و در داخل یک صحن به مساحت ۳۸۵ متر مربع قرار دارد. حرم و بقعه در وسط این صحن قرار دارد که با کاشی های گران قیمت پوشانده شده است.
ارتفاع حرم دوازده متر، طول دو ضلع شمالی و جنوبی ۵۵ متر و طول ضلع شرقی و غربی آن ۴۴۵ متر است. حاشیه دیوارهای حرم از سمت بیرون با آیه های قرآن تزیین شده است. طول حرم ۴۰/۱۰ و عرض آن ۱۰/۹ متر است. کف داخل آن سنگ مرمر است و دیوارها نیز کاشی کاری شده و به آیه های قرآن؛ سوره هل اتی، یس و سوره های کوچک با خط ثلث سفید در متن کاشی لاجوردی مزین شده است. این تزیین ها در سال های ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۹ ق انجام گرفت.
