در هر فرآیند صنعتی، کنترل و نظارت دقیق بر دما یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ کیفیت، ایمنی و بهره‌وری است. از صنایع نفت و گاز گرفته تا نیروگاه‌ها و تأسیسات ساختمانی، دانستن دمای دقیق سیستم، به معنی پیشگیری از آسیب‌های احتمالی و کنترل هوشمند فرآیندهاست.
در این میان، تجهیزاتی مانند گیج دما، ترنسمیتر دما و سنسور دما از مهم‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری و پایش دما هستند.
گیج دما چیست؟
گیج دما یا ترمومتر صنعتی ابزاری برای نمایش مقدار واقعی دمای سیالات یا محیط است. این وسیله معمولاً بر روی خطوط لوله، مخازن، بویلرها و تابلوهای کنترل نصب می‌شود و اپراتور را از وضعیت حرارتی سیستم مطلع می‌سازد.
گیج دما در مدل‌های متنوعی تولید می‌شود؛ از نوع ساده‌ی عقربه‌ای گرفته تا مدل‌های دیجیتال با دقت بالا که حتی قابلیت اتصال به سیستم‌های هوشمند دارند.
نحوه عملکرد گیج دما
گیج‌های دما با دو مکانیزم کلی کار می‌کنند:
- اندازه‌گیری تماسی: در این روش سنسور دما به‌طور مستقیم با سطح یا سیال تماس دارد.
- اندازه‌گیری غیر تماسی: در این مدل از تشعشعات مادون قرمز برای محاسبه دما استفاده می‌شود، که در کاربردهای خاص مانند کوره‌ها یا تجهیزات در حال حرکت به کار می‌رود.
بیشتر گیج‌های صنعتی از نوع تماسی هستند و بر اساس تغییرات فیزیکی فلزات یا فشار گاز در برابر گرما، عدد دما را روی صفحه نمایش نشان می‌دهند.
انواع گیج دما
گیج‌های دما بسته به ساختار و کاربرد، به چند نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. گیج دما بی‌متال (عقربه‌ای)
یکی از رایج‌ترین انواع گیج دما، گیج بی‌متال است. این گیج از دو فلز با ضریب انبساط حرارتی متفاوت ساخته می‌شود که به هم متصل شده‌اند. با افزایش دما، یکی از فلزها بیش از دیگری منبسط شده و این اختلاف باعث خم شدن نوار بی‌متال و حرکت عقربه روی صفحه می‌شود.
مزایا:
- طراحی ساده و مقاوم
- قیمت مقرون‌به‌صرفه
- نیاز نداشتن به برق یا باتری
محدوده کاری: از ۵۰- تا ۶۰۰+ درجه سانتی‌گراد
کاربرد: صنایع گرمایشی، تأسیسات، سیستم‌های بخار و خطوط لوله
۲. گیج دما پر شده (Filled Type)
در این مدل از مایع یا گاز بی‌اثر مانند نیتروژن یا هلیوم برای انتقال دما استفاده می‌شود. تغییر دما موجب تغییر فشار در مایع یا گاز داخل حسگر می‌شود و این فشار به‌وسیله لوله مویین (کپیلاری) به صفحه نمایش منتقل شده و عقربه متناسب با آن حرکت می‌کند.
مزایا:
- دقت بالا در فواصل زیاد
- واکنش سریع به تغییرات دما
- قابل نصب در نقاط دور از دسترس
کاربرد: پالایشگاه‌ها، صنایع شیمیایی، مخازن تحت فشار
۳. گیج دما دیجیتال
گیج دیجیتال با استفاده از سنسور الکترونیکی (مانند RTD یا ترموکوپل) دما را اندازه‌گیری کرده و مقدار را به‌صورت عددی روی نمایشگر دیجیتال نشان می‌دهد.
این مدل‌ها گاهی دارای خروجی استاندارد ۴–۲۰ میلی‌آمپر نیز هستند تا به سیستم‌های کنترل یا PLC متصل شوند.
مزایا:
- دقت بسیار بالا
- سرعت پاسخ سریع
- قابلیت اتصال به سیستم‌های اتوماسیون صنعتی
کاربرد: صنایع حساس، آزمایشگاه‌ها، و سیستم‌های کنترل هوشمند
مقایسه انواع گیج دما
| نوع گیج | روش اندازه‌گیری | دقت | نیاز به برق | کاربرد |
|---|---|---|---|---|
| بی‌متال | انبساط دو فلز | متوسط | ندارد | سیستم‌های عمومی و گرمایشی |
| پر شده با گاز/مایع | تغییر فشار | بالا | ندارد | محیط‌های صنعتی با فاصله زیاد |
| دیجیتال | سنسور الکترونیکی | بسیار بالا | دارد | خطوط دقیق و سیستم‌های کنترلی |
اجزای اصلی گیج دما
هر گیج دما از چند بخش کلیدی تشکیل می‌شود:
- حسگر دما (سنسور): بخش اصلی که تغییرات دما را دریافت می‌کند.
- غلاف محافظ (ترموول): لوله‌ای فلزی که از سنسور در برابر فشار و خوردگی محافظت می‌کند.
- مکانیزم انتقال (در مدل‌های عقربه‌ای): سیستم مکانیکی که تغییرات دما را به حرکت عقربه تبدیل می‌کند.
- صفحه مدرج: محل نمایش عدد دما.
- اتصال فرآیندی: محل اتصال گیج به لوله یا تانک که می‌تواند رزوه‌ای، فلنجی یا تلسکوپی باشد.
واحد اندازه‌گیری و کلاس دقت
گیج‌های دما معمولاً در دو واحد سانتی‌گراد (°C) و فارنهایت (°F) تولید می‌شوند.
استاندارد EN 13190 دو کلاس دقت برای گیج‌ها تعریف کرده است:
- کلاس ۱: دقت بالا (±۱٪)
- کلاس ۲: دقت متوسط (±۲٪)
در سیستم‌های حساس مانند صنایع دارویی یا نیروگاه‌ها معمولاً از کلاس ۱ استفاده می‌شود.
متریال و بدنه گیج دما
گیج دما باید در برابر فشار، دما و خورندگی سیالات صنعتی مقاوم باشد.
متریال‌های رایج در ساخت گیج عبارت‌اند از:
- فولاد ضد زنگ (استنلس استیل)
- برنج
- آلومینیوم
- چدن
- پلی‌پروپیلن
برای سیالات خورنده یا فشار بالا، استفاده از گیج تمام استیل توصیه می‌شود.
نقش ترموول در گیج دما
ترموول (Thermowell) یک غلاف محافظ فلزی است که سنسور یا گیج درون آن قرار می‌گیرد.
مزیت استفاده از ترموول:
- تعویض یا سرویس‌کردن گیج بدون تخلیه سیستم
- حفاظت از سنسور در برابر سیال خورنده
- افزایش عمر تجهیز
در صنایع سنگین، تقریباً همه‌ی گیج‌های بی‌متال یا پرشده با ترموول استیل نصب می‌شوند.
نحوه نصب گیج دما
گیج‌ها بسته به موقعیت نصب در سه نوع اتصال تولید می‌شوند:
- اتصال از زیر (Bottom Connection): برای نصب عمودی روی خطوط یا بویلرها
- اتصال از پشت (Back Connection): برای تابلوهای کنترلی
- اتصال تلسکوپی: قابل تنظیم در هر زاویه برای دید بهتر اپراتور
انتخاب نوع اتصال باید بر اساس شرایط فیزیکی محیط و راحتی مشاهده صورت گیرد.
کپیلاری در گیج دما
در مواقعی که محل سنجش دما از محل نمایش دور است یا دما بسیار بالا می‌باشد، از کپیلاری (لوله مویین) استفاده می‌شود. این لوله معمولاً از جنس استیل انعطاف‌پذیر بوده و دمای حسگر را از چند متر فاصله منتقل می‌کند.
مدل‌هایی که دارای کپیلاری هستند، با نام گیج دما دنباله‌دار یا گیج پرشده گازی شناخته می‌شوند.
نکات کلیدی هنگام انتخاب گیج دما
- رنج دمای کاری متناسب با فرآیند را انتخاب کنید.
- جنس بدنه و اتصال را بر اساس نوع سیال تعیین کنید.
- کلاس دقت را بر اساس حساسیت سیستم در نظر بگیرید.
- نوع نمایشگر (آنالوگ یا دیجیتال) را با توجه به نیاز اپراتور انتخاب کنید.
- از برندهای معتبر برای اطمینان از کیفیت و دوام استفاده نمایید.
برندهای معتبر گیج دما در بازار
در میان تولیدکنندگان بین‌المللی، برندهای زیر از کیفیت بالایی برخوردارند:
- WIKA (ویکا) – ساخت آلمان
- Medco (مدکو) – ساخت ترکیه
- Pakkens (پاکنز) – ساخت اروپا
اما برای خرید مطمئن و دریافت مشاوره فنی مناسب، مراجعه به تأمین‌کنندگان معتبر داخلی مانند کنترل با ما بهترین گزینه است.
ارتباط گیج دما با ترنسمیتر و سنسور دما
در سیستم‌های پیشرفته صنعتی، گیج دما معمولاً همراه با ترنسمیتر و سنسور دما استفاده می‌شود.
فرآیند به این صورت است:
- سنسور دما (مانند RTD یا ترموکوپل) تغییرات دما را دریافت می‌کند.
- ترنسمیتر دما این سیگنال را به خروجی استاندارد ۴–۲۰ میلی‌آمپر تبدیل می‌کند.
- گیج دما مقدار را به‌صورت عددی یا عقربه‌ای برای اپراتور نمایش می‌دهد.
این ترکیب، کنترل و مانیتورینگ دقیق را در سیستم‌های خودکار تضمین می‌کند.
نکات نگهداری و کالیبراسیون
- گیج دما را در فواصل منظم کالیبره کنید تا خطا کاهش یابد.
- در برابر ضربه یا شوک حرارتی محافظت شود.
- در زمان تعویض، از ترموول استاندارد استفاده کنید.
- اگر گیج دما دچار خرابی شد، تعمیر آن باید توسط کارشناس ابزار دقیق انجام گیرد.
خرید گیج، ترنسمیتر و سنسور دما از کنترل با ما
مجموعه کنترل با ما با سال‌ها تجربه در زمینه تأمین تجهیزات ابزار دقیق و اتوماسیون صنعتی، ارائه‌دهنده انواع گیج دما، ترنسمیتر دما، سنسور دما و تجهیزات مرتبط از برندهای معتبر جهانی است.
در سایت controlbama.com می‌توانید:
- انواع محصولات ابزار دقیق را بررسی کنید،
- استعلام قیمت و پیش‌فاکتور رایگان دریافت نمایید،
- از مشاوره فنی کارشناسان بهره‌مند شوید،
- و تجهیزات سفارشی مورد نیاز خود را با بهترین قیمت تأمین کنید.
کنترل با ما؛ همراه مطمئن شما در مسیر دقت، کنترل و بهره‌وری صنعتی.
داستان شرکت
سایت کنترل با ما متعلق به مجموعه آراد کنترل و شرکت آراد انرژی پارسیان است. این مجموعه حدود دو دهه است که در زمینه واردات و تأمین تجهیزات صنعتی فعالیت می‌کند و همین‌طور در زمینه طراحی و ساخت ماشین‌آلات صنعتی، طراحی و اجرای پروژه‌های اتوماسیون نیز فعالیت داشته است. این مجموعه با پشتوانه تجربة فراوان خود در زمینه ماشین‌سازی و اجرای پروژه‌های کنترل و اتوماسیون و همین‌طور واردات انواع تجهیزات صنعتی، بهترین مشاور در زمینه خرید هدف‌مند و هوشمندانه این تجهیزات است. کنترل با ما قابلیت تأمین تجهیزات با ویژگی‌های خاص از برترین و معتبرترین برندها در زمینه‌های مختلف صنعتی از جمله تجهیزات اندازه‌گیری، کنترل، اتوماسیون، ابزاردقیق، هیدرولیک و پنوماتیک را دارا است. این مجموعه در طی فعالیت خود با واحدهای بزرگ و کوچک از جمله شرکت‌ها، کارخانه‌ها، پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و سایر مجموعه‌های صنعتی، تأسیساتی، آزمایشگاه‌ها و مراکز بهداشتی و آموزشی همکاری داشته و اقدام به دادن مشاوره و تأمین تجهیزات موردنیاز مشتریان خود با بهترین کیفیت و قیمت نموده است.
تماس با کارشناسان مجموعه
مشتریان محترم میتوانند جهت کسب مشاوره خرید و استعلام قیمت کنترل با ما، میتوانند به یکی از سه روش زیر اقدام کنند:
- با تلفن های مجموعه تماس بگیرید و با توجه به تجهیز مورد نیاز از مسئول دپارتمان مربوطه آن مشاوره دریافت کنید.
- در پیام رسانهای Telegram، Whatsapp و ایتا درخواست خود را ارسال کنید.
- در صورت انتخاب محصول نهایی، با استفاده از دکمه قرمزرنگ استعلام قیمت، که در صفحه هر محصول قرار دارد درخواست قیمت خود را ارسال کنید.
